Participatieve stedelijke democratie met behulp van een app? Het kán!

Gent is verdeeld dezer dagen. De oorzaak? Het omstreden mobiliteitsplan dat ingevoerd zal worden in 2017. Niet enkel de Gentse burgers voeren felle discussies, ook de gemeenteraad raakte oververhit. De oppositie (N-VA, CD&V en Vlaams Belang) eiste een referendum, zogezegd om het gebrek aan inspraak aan te klagen. De meerderheid (sp.a, Groen en Open VLD) wees deze vraag af. Ze belooft de inrichting van een burgerkabinet om het draagvlak voor het mobiliteitsplan te vergroten.

Dit schouwspel is tekenend voor de huidige staat van onze zogenaamde democratieën, die verziekt worden door polarisering, blokkering, verwijten en partijpolitieke machtsspelletjes.

Co-creatie en de wijsheid van de burgers

Het is onmogelijk om alle Gentse burgers samen op een plein te verzamelen voor een discussie over het mobiliteitsplan. Dat lukte misschien in het oude Athene, maar niet meer in onze hedendaagse steden. Gelukkig reiken digitale technologieën ons nieuwe mogelijkheden aan. CitizenLab bijvoorbeeld, software ontwikkeld door enkele jonge Belgische pioniers.

CitizenLab is een digitaal platform dat burgers in staat stelt om via hun computer en smartphone deel te nemen aan het bestuur van hun stad. Het concept is simpel: laten we de wijsheid van de burgers gebruiken om de stad te beheren en te co-creëren (= citizensourcing of crowdgovernance). Zo ontstaat er een nieuw en onafhankelijk middenveld.

"Voor de Gentse impasse rond het mobiliteitsplan lijkt dit de gedroomde oplossing: net wat meerderheid, oppositie én burgers verlangen."

Op het platform kunnen burgers voorstellen doen om de stad beter en aangenamer te maken. Andere stedelingen kunnen die suggesties positief of negatief beoordelen en in debat gaan. Zo wordt al snel duidelijk welke voorstellen veel instemming oogsten, en welke niet. Het stadsbestuur kan in interactie gaan en communiceren over de haalbaarheid en de uitwerking. Tevens kan ze peilen naar feedback en steun voor haar beleidsplannen.

De tool biedt als het ware permanente en dynamische referenda, waarmee de voortgang van het democratisch draagvlak op de voet gevolgd en bijgestuurd kan worden. Voor de Gentse impasse rond het mobiliteitsplan lijkt dit de gedroomde oplossing: net wat meerderheid, oppositie én burgers verlangen.

"De inzichten van burgers, overheden, bedrijven en kenniscentra worden aan elkaar gelinkt om slimme en coherente oplossingen te bedenken voor de uitdagingen van vandaag en morgen."

CitizenLab past binnen het kader van de smart cities of slimme steden, die ICT inzetten voor een beter, duurzamer en democratischer bestuur. De inzichten van burgers, overheden, bedrijven en kenniscentra worden aan elkaar gelinkt om slimme en coherente oplossingen te bedenken voor de uitdagingen van vandaag en morgen. Data wordt verzameld en gedeeld om files en lange wachtrijen te voorkomen, om energie te besparen, om afval en voedselverspilling te vermijden, om gereedschap en auto's te delen, enz. In Kopenhagen, Amsterdam, Barcelona en Stockholm wordt al volop geëxperimenteerd met deze slimme netwerken.

Durven we kiezen voor democratisering?

Maar technologie alleen zal ons niet redden. Een volwassen democratische cultuur opbouwen zal bereidwilligheid, oefening en groei vergen van ons allemaal. De argumenten die altijd al gebruikt werden om alle vormen van directe democratie te verwerpen, zullen ook nu aangehaald worden: "De stem van het volk, kunnen we daar wel op vertrouwen? Wat als er domme of discriminerende voorstellen komen bovendrijven?"

Nochtans zijn onze partijpolitieke verkiezingen, volgens velen het summum van democratie, evengoed gebaseerd op de stem van het volk. En dit zelfs voor een inspraakloze termijn van 4 à 6 jaar, waardoor veel burgers zich niet meer gehoord voelen eens ze hun kiesplicht hebben volbracht. Net dit gebrek aan betrokkenheid genereert ontevredenheid, maar bovenal het democratisch deficit dat onze democratieën kenmerkt.

"We moderniseren ons politiek systeem en laten onze stem massaal horen op een manier die écht impact heeft."

Een volwassen democratische cultuur veronderstelt vertrouwen in onszelf en in onze medemensen, in de wisdom of the crowd. Het eigenbelang zal voortdurend afgewogen moeten worden tegenover het algemeen belang. Ook de ongeremdheid die velen ervaren wanneer ze verscholen zitten achter een computerscherm, zal bijsturing vergen. We zullen onze frustraties moeten leren kanaliseren in constructieve voorstellen. En wie weet werkt dit wel als medicijn tegen het wijdverspreide cynisme dat ons afmat.

Stadsbesturen hebben de mogelijkheid om vandaag nog in te tekenen voor CitizenLab, als ze maar het lef hebben om met die nieuwe participatieve mogelijkheden aan de slag te gaan. In de toekomst hoeven we geen online petities meer te delen via sociale media om ons ongenoegen te uiten over de aanleg van megalomane shoppingcentra of de vernietiging van natuurgebied. We moderniseren ons politiek systeem en laten onze stem massaal horen op een manier die écht impact heeft.

(Deze tekst verscheen oorspronkelijk op deze blog.)